Stočari sa Sjeničko-pešterske visoravni na udaru klimatskih promena, pomoć države neophodna!

Objavljeno 05.08.2022.

Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije već četiri godine sprovodi raznovrsne aktivnosti na Sjeničko-pešterskoj visoravni koje imaju za cilj zaštitu prirode i održiv razvoj. Kroz brojne kontakte su lokalnim stanovništvom postali smo svesni njihovih problema, posebno onih koji se tiču opstanka sela, tradicionalnog stočarstva i pašarenja koje je dominantno na ovom podneblju.

Podaci sa terena ukazuju da je ovogodišnja sezona pašarenja izuzetno loša. Proleće je počelo neuobičajeno dugom sušom nakon čega je usledio kraći kišni period, a početkom leta ponovo je usledila suša koja traje do danas. Ovo je dovelo do vrlo slabog prvog otkosa sena, dok je letnja suša gotovo onemogućila rast nove trave za drugi otkos. Suša je pogodila i gajene kulture (pšenicu, zob, kukuruz), pa je velika nestašica stočne hrane sasvim izvesna. Kako jedna nevolja retko ide sama, u protekle 2 godine područje je ozbiljno pogodila epidemija koronavirusa. Potom je krajem 2021. izbijanje epidemije bolesti plavog jezika dodatno otežalo prodaju i onako slabo plaćenih ovaca. Stočari su i dalje u velikoj meri prepušteni nakupcima i njihovim izuzetno niskim otkupnim cenama, dok su premije i subvencije od strane države neretko kasnile (1, 16, 21). Iz godine u godinu nagomilavaju se nerešeni problemi koji uzrokuju smanjenje stočnog fonda i napuštanje sela. Ovogodišnja suša, narastajuća ekonomska kriza, kao i visoke cene stočne hrane u odnosu na ostatak Srbije na mnoge pešterske stočare utiče tako da se razmišljaju da trajno napuste stočarstvo i da se odsele.

Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije apeluje na resorno Ministarstvo poljoprivrede da preduzme hitne mere i pomogne planinskim stočarima da obezbede stočnu hranu odmah nakon žetve, dok su cene koliko-toliko prihvatljive. Lokalnom stanovništvu je izuzetno teško, a nekada i nemoguće da organizuje nabavku povoljnije stočne hrane iz ravničarskih predela Srbije. Cene tih poljoprivrednih proizvoda u Sjenici, Novom Pazaru i Tutinu značajno su više zbog troškova prevoza i skladištenja. Opstanak nekoliko stotina domaćinstava koja žive iskuljučivo od stočarstva i gotovo 100.000 grla goveda, ovaca i konja ozbiljno je ugrožen.

Zašto je sve ovo važno? Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede je u više navrata isticalo da su ovčarstvo i kozarstvo izuzetan potencijal za razvoj poljoprivrede, a posebno u nerazvijenim područjima (2). Prethodnih godina je bilo raznih podsticaja za razvoj tradicionalnog stočarstva i starih rasa poput sjeničke pramenke (2, 3, 9). Na nacionalnom nivou ovo područje predstavlja ozbiljan potencijal za proizvodnju velike količine različitih organskih i mlečnih proizvoda (13, 14). Ovo je od izuzetnog značaja budući da je prema brojnim izvorima kvalitet mesa u Srbiji nedovoljnog kvaliteta (4, 5, 6, 7, 8). Kako bi podsticaji od strane države u cilju opstanak ovog i dalje živog ruralnog dela zemlje imali pozitivan efekat apelujemo na nadležne institucije da hitno reaguju i pomognu ugroženim stočarima na prostoru Sjeničko-pešterske visoravni!

Tradicionalno stočarstvo sa ispašom kao dominantnim vidom prehrane domaćih životinja, kakvo preovlađuje na Sjeničko-pešterskoj visoravni, retkost je ne samo za Srbiju, već i Evropi gde se, kao i kod nas, gajenje stoke uglavnom zasniva na uzgoju poljoprivrednih kultura koje služe za prehranu životinja u okviru modernih farmi. Za razliku od modernog stočarstva ovde je osnova ishrane ispaša i senokos, što ima pozitivan uticaj na održavanje prirodnih otvorenih staništa i očuvanje biološke raznolikosti (15).

Prošlogodišnja kriza primorala je egzistencijalno ugrožene domaćine da u decembru prodaju jagnjad po izuzetno niskim cenama koje su ispod svake proizvodne računice. To je posledica nemara institucija i odsustva organizovanog otkupa koje je dovelo do zanemarivanja potencijala ovog podneblja (13, 14), kao i odsustva strateškog pristupa razvoju stočarstva i ruralnih krajeva Srbije. Zbog čega se kvalitetno ovčije meso na primer ne otkupljuje za robne rezerve po cenama koje su povoljne za proizvođače, ali i za državu jer u rezervama čuvaju kvalitetno meso za stanovništvo? Svi bi bili na dobitku.

Istovremeno sa nestašicom vode i pogoršavanja situacije na izvorištima iz godine u godinu (17, 18, 20) nastavlja se i nezakonito i nerazumno iskopavanja treseta na lokalitetu Karamejdani (19. 22). Prema podacima Društva za zaštitu i proučavanje ptica Srbije u poslednje 3 godine eksploatacija se ubrzava. Zanemaruje se činjenica da treset sa svojom specifičnom vegetacijom predstavlja tip zemljišta koje na ovom kraškom prostoru jedino akumulira vodu u površinskim delovima i time zapravo održava viši nivo podzemnih voda. Iskopavanje treseta ugrožava sva vodoizvorišta i kvalitet vode na širem području visoravni. Uklanjanje treseta će nepovratno poremetiti sistem podzemnih voda i za posledicu ugroziti ne samo sela, već i sve opštine koje za vodosnabdevanje koriste vode sa Peštera.

Upućujemo apel nizu institucija da hitno zaustave uništavanje tresetišta na Pešteru, na šta smo ih i prethodnih godina upozoravali (19). Zaustavljanje daljeg uništavanja lokaliteta Karamejdani i dreniranje Peštera preko tunela kod sela Tuzinje je kritično važno obzirom da se područje Sjeničko-pešterske visoravni u poslednjih 60 godina nalazi pod snažnim uticajem klimatskih promena (17) oličenim u povećanju srednjih godišnjih temperatura od preko 2 stepena, kao i blagom smanjenju srednjih godišnjih padavina.

U svemu ovome nije najodgovornija samo država. Značajan deo odgovornosti na održivom razvoju Sjeničko-pešterske visoravni, opstanku sela i stočarstva imaju i lokalne samouprave iz Sjenice, Tutina i Novog Paraza koje se za sada drže po strani. Od najvećeg značaja je važno da se one aktiviraju i preko različitih projekata, državnih sredstava rešavaju nagomilane probleme lokalnog stanovništva – logistika i pomoć u nabavci hrane, vodosnabdevanje, kao i pitanje sprečavanja eksploatacije treseta koji ugrožava regionalna vodoizvorišta.

Stočari sa Sjeničko-pešterske visoravni na udaru klimatskih promena, pomoć države neophodna!

Share this: