Dobre vesti za modrovrane
Ovih dana završava se projekat “Sigurnija budućnost za modrovrane u Srbiji – izrada kućica za gnežđenje ugrožene vrste ptica”. Napravljeno je i postavljeno 100 novih kućica za gnežđenje ove ugrožene vrste, a održana su predavanja o modrovranama sa decom iz škola u Novom Miloševu, Bačkoj Topoli, Temerinu i Paliću. Nove kućice postavljene su u svim delovima Srbije gde se modrovrane gnezde – na severu i istoku Bačke, na području celog Banata, u okolini Barajeva i u Negotinskoj krajini.
O modrovranama
Modrovrana (Coracias garrulus) je ptica srednje veličine (dužina tela: 29–32 cm, raspon krila: 52–58 cm) i živopisne obojenosti perja. Nasuprot nazivu, nije srodna sa vranama, već su joj najbliži rođaci pčelarice i vodomari. Rasprostranjena je u južnoj, srednjoj i istočnoj Evropi, u većem delu zapadne Azije i na severu Afrike. Tipična je selica koja zimu provodi u savanama centralne i južne Afrike. Tokom seobe, kreće se dosta brzo i za kratko vreme preleće velike razdaljine. Staništa su joj otvoreni predeli: livade i pašnjaci u nizijama i pobrđu. Može da živi i na poljoprivrednim područjima, ukoliko na njima ima dovoljno odgovarajuće hrane, površina za lov i mesta za gnežđenje.
Hrani se različitim manjim životinjama, najčešće krupnim insektima kao što su skakavci, zrikavci ili tvrdokrilci, a povremeno lovi male guštere, žabe, zmije, miševe i voluharice. Plen vreba sa istaknutih osmatračnica, kao što su grane ili žice između bandera. Modrovrane počinju da se gnezde u maju ili junu. Zauzimaju duplje u drveću, zemljanim odsecima ili napuštenim građevinama. Ne umeju same da naprave gnezdo i zato koriste napuštene rupe koje pravi zelena žuna ili drugi krupni detlići. Polažu najčešće 3-5 jaja. Roditelji uglavnom uspevaju da othrane većinu mladunaca, a hranu za njih sakupljaju u krugu od svega nekoliko stotina metara od gnezda.
Da li je modrovrana ugrožena?
Svetska populacija modrovrane značajno je opala u toku poslednjih decenija. Iz mnogih delova srednje Evrope vrsta je potpuno iščezla, dok je u mnogim zemljama proređena. Glavni razlog ugroženosti su velike promene u staništima. Prostrane livade i pašnjaci na kojima su pasla velika krda stoke pretvoreni su u obradivo zemljište.
Poljoprivreda postaje sve intenzivnija, pa u predelima gde se zemlja obrađuje uz pomoć moćnih poljoprivrednih mašina ostaje malo prostora za usamljena stara stabla, šumarke, živice, ali i površine pod travom i korovima. Na njivama se koriste ogromne količine pesticida, koje uništavaju insekte kojima se modrovrana hrani. Tako su modrovrane izgubile većinu staništa na kojima se gnezde i love. Preostala staništa su dodatno ispresecana putevima i električnim vodovima na kojima često stradaju.
Seoba na jug je za modrovrane opasno putovanje jer mnoge bivaju ulovljene od strane krivolovaca na Bliskom istoku i u Africi. Nesavesni uzgajivači ptica kradu mladunce iz gnezda kako bi ih držali kao kućne ljubimce. Teško je predvideti kakve će posledice po modrovrane imati klimatske promene.
Kakva je situacija sa modrovranama u Srbiji?
Iako je nekada bila obična i brojna, populacija modrovrane je krajem 20. veka počela naglo da opada širom Srbije. Situacija je postala kritična oko 2000. godine kada je u Vojvodini preostalo svega oko 15 parova, lokalizovanih u okolini Subotice. Nakon što su veštačke kućice za gnežđenje počele da se postavljaju 2003. godine, populacija se polako oporavlja i vraća na nekadašnja staništa. Danas populacija u Srbiji broji oko 300 parova, koji naseljavaju livade i pašnjake severne i istočne Bačke, većeg dela Banata, delova Negotinske krajine i Šumadije.
Iščezavanje modrovrane u Srbiji sprečeno je zahvaljujući veštačkim kućicama koje se postavljaju na drveću ili banderama na odgovarajućim livadama i pašnjacima. Od 2003. godine postavljeno ih je oko 1.000. Modrovrane su brzo prihvatile kućice i velika većina parova u Srbiji gnezdi se u njima. Modrovrane dosta teško zauzimaju staništa daleko od mesta gde su se i same izlegle, zbog čega nekadašnja staništa zauzimaju dosta sporo.
Opstanak modrovrane u Srbiji nije izvestan. Njihova staništa se i dalje preoravaju i uništavaju, a populacija skoro potpuno zavisi od veštačkih kućica za gnežđenje.
Projekat Sigurnija budućnost za modrovrane u Srbiji – izrada kućica za gnežđenje ugrožene vrste ptica deo je projekta Beogradske otvorene škole “Zeleni Inkubator” koji se sprovodi u saradnji sa Mladim istraživačima Srbije i Inženjerima zaštite životne sredine, uz finansijsku podršku Evropske unije.
Tekst: Dimitrije Radišić
Fotografije: Levente Sekereš, Dimitrije Radišić